TÜRKİYE’DE VATANSIZLIK (HAYMATLOZ) HAKLARI
Vatansızlık (Haymatlos) herhangi bir ülkenin vatandaşı olamama, vatansız kişi olma durumudur. (Almanca, HEİMATLOS, İNGİLİZCE STATELESS ŞEKLİNDE KARŞINIZA ÇIKABİLİR.)
Birey, değişen kanunların geçiş döneminde hak kaybına uğrayarak, yanlış hukuki işlemler sonucu, yanlış yönlendirme ile, bazı tür suçların işlenmesi nedeniyle dolandırma sonucu veya ülkelerin kanuni farklılıklarından ötürü yahut bambaşka nedenlerle de vatansız kalabilir.
Türkiye Cumhuriyeti kanunlarında yalnız vatandaşlık kanunu, Yabancıların ikamet ve seyahatleri hakkında kanun’ da bu kişilerin durumuna ilişkin kısa açıklamalar ve uygulamada tutarsızlıkta bulunmaktaysa vatansızlık durumunu önlemek ve bu kişilere yardım etmek için birçok kurum, dernek ve milletlerarası sözleşme mevcuttur.
Bunların arasında en büyük önemi haiz vatansız kişilerin statüsüne ilişkin sözleşme BM ülkelerince kabul görmüş olup, Anayasamıza göre de sözleşmenin tüm maddeleri Anayasal değerde sayılmaktadır. Bu sözleşmeye göre vatansız bir kişinin kişisel statüsü Daimi ikametgahının ait olduğu ülkenin kanununa, ikametgahı yoksa oturduğu ülkenin kanununa göre düzenlenir.
Dolayısıyla VATANSIZ iseniz ve Türkiye’de yaşıyorsanız Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına tabisinizdir.
Evlenme, boşanma vs. gibi aile hukuku konularında, sanatsal ve sınai mülkiyet hususların da ve herhangi bir hukuki ihtilafta mahkemede taraf olarak bulunma ehliyeti açısından Türk vatandaşlarına verilen hakların aynısına sahip iken, gayrimenkul edinme ve buna bağlı haklar örneğin kira ihtilaflarında, şirket kurma veya işçi olarak istihdam edilme durumunda, Türkiye’de bulunan yabancılara tanınan hakların tamamı HAYMATLOSLARA da tanınmaktadır. Ancak işçi hak ve alacakları konusunda koruma öngörülmüş olduğundan örneğin fazla çalışma ücreti, kıdem – ihbar tazminatları hususlarında Türk vatandaşlarıyla aynı haklara sahipsiniz. Bunun yanı sıra yine dernek kurmak gibi bir düşüncedeyseniz, ticari veya siyasi amaçla olamamak kaydıyla kurabilir ve yine yabancılara tanınan haklar çerçevesinde faaliyet gösterebilirsiniz.
Vatansız bir kişinin yaşadığı başlı başına ilk problem bir kimliğinin bulunmamasıdır. (KİMLİK siz iken bankada hesap açmak, noterde işlem yapmak gibi basit ancak hayati işlemleri gerçekleştiremeyebilirsiniz.) Bahsi geçen sözleşmeye göre herhangi geçerli bir seyahat belgeniz bulunmuyorsa ikamet ettiğiniz ülkenin size vatansız haymatlos kimliği düzenlemesi gerekirken, Türkiye’de bu kimliğe ilişkin sistem tam olarak yerleştirilmediğinden müvekkillerimize eğer daha önceden Türk vatandaşı iseler pembe\Mavi kartların bu fonksiyonu sağladığını, bu kartları yoksa Emniyet makamlarından, oturma izni ve yabancılara mahsus pasaport görünümlü haymatlos pasaportu aldığımızı belirtirim. Haymatlos pasaportu başvurusunun iç işleri Bakanlığı’nın onayından geçerek (iç işleri bakanlığına dilekçe yazılıp olumlu yanıt gelmesi üzerine) çıkarıldığını ve ortalama 1 ay içinde verildiğini de eklemekte fayda var.
Eğer vatansızlık konumu sizin için tercihiniz değilse ve Türkiye’de yaşıyorsanız sözleşmenin “sözleşmeci” devletler, vatansız kişileri özümlemeyi ve vatandaşlığa almayı mümkün olduğu ölçüde kolaylaştırırlar. Özellikle vatandaşlığa alma işlemlerini çabuklaştırmak ve bu işlemlerin masraf ve resimlerini mümkün olduğu ölçüde azaltmak için her türlü çabayı sarf ederler maddesini hatırlatır ve bir ülkenin bürokratik koruması altında bulunmak istiyorsanız Türk vatandaşlığına başvuruda bulunma konusunda yardımcı olduğumuzu belirtmek isterim. Belirli evrakların temini sonrası doldurulan form ve yazılı dilekçe ile Nüfus ve Vatandaşlık Hizmetleri üzerinden yine iç işleri Bakanlığına gönderilen dosyanın tetkiki sonucunda tescil işlemi gerçekleştirilebilmektedir.
Vatansız Kişilere Tanınan Haklar ve Güvenceler
1-Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanundaki ikamet izinlerinden birini almak üzere talepte bulunabilirler,
2-Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturmadıkları sürece sınır dışı edilmezler,
3-Yabancılarla ilgili işlemlerde aranan karşılıklılık şartından muaf tutulurlar,
4-Çalışma izniyle ilgili iş ve işlemlerde 4817 sayılı Kanun hükümlerine tabidirler,
5-5682 sayılı Kanunun 18 inci maddesi hükümlerinden yararlanabilirler.
Vatansızlığın Tespiti
1.-Başvuru
Türkiye’ye vatansız olarak gelen ya da Türkiye’de iken vatandaşlığını kaybederek vatansız kişi durumuna düşen kişiler, ülkede yasal olarak kalabilmek ilgili makamlara başvuruda bulunmakla yükümlüdürler. Başvurusu kabul edilenlere, haklarında verilecek karara kadar geçerli olmak üzere hiç bir harca tabi olmayan “Başvuru Belgesi” düzenlenir.
2- Mülakat
Başvuru ve kayıt işlemleri tamamlandıktan sonra zorunlu nedenler hariç en geç on beş gün içinde kişiyle mülakat yapılır.
3- Vatansızlığın Tespiti
Vatansızlığın tespiti Genel Müdürlükçe yapılır. Genel Müdürlük doksan gün içinde kişinin vatansız olup olmadığına ilişkin tespit işlemini tamamlar.
4- Vatansız Kişi Kimlik Belgesi
Valiliklerce vatansız olduğu tespit edilenlere “Vatansız Kişi Kimlik Belgesi” her birey için ayrı olarak verilir ve vatansızlık hali devam ettiği sürece, ikişer yıllık sürelerle yenilenir. Başka ülkeler tarafından vatansız kişi işlemi görenler bu haktan yararlandırılmaz.
Danışmanlık ve Başvuru desteği için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Avukat Fatmanur Toprak Saygıner | Kahramanmaraş Barosu Avukatı
